Magazyn DZIENNIKA, 13-14.12.2008.
Karolina Wigura: Czy Britney Spears jest tragiedią czy sukcesem feminizmu?
Rebecca Walker*: Zdecydowanie wielkim zwycięstwem. Wbrew powszechnemu przekonaniu Britney Spears i podobne do niej młode gwiazdki muzyki pop nie są ofiarami presji wywieranej na kobietach, zmuszonymi przez producentów muzycznych do eksponowania seksualności. Ona podejmuje świadome wybory swojej scenicznej tożsamości i jest za nie odpowiedzialna.
Ale wybiera i wykorzystuje strywializowane stereotypy. W najnowszym teledysku „Womanizer” z płyty „Circus” znów występuje w roli wampa, uwodzicielskiej femme fatale.
Ale to ona ma nad mężczyznami kontrolę, decyduje, kiedy zacząć, kiedy skończyć. Tak jak panuje nad tym, jak jej wizerunek prezentowany jest w mediach. Nie obrażam się na jej rozerotyzowane sesje i klipy, bo to by znaczyło, że chcę, by kobieca seksualność miała mniejszą siłę, niż ma w rzeczywistości. Potężną częścią tego, co czyni Spears atrakcyjną i silną właśnie jako ikonę popkultury, jest to, jak gigantyczny potencjał ma kobieca seksualność. Proszę zwrócić uwagę na tytuły wielkich hitów Spears: „Ooops I Did Again” czy „Hit Me Baby One More Time”. Oba teksty są bardzo dwuznaczne, jest w nich zarówno wątek infantylizmu czy podległości, ale też emancypacji, to kobieta decyduje sama o sobie.
Większość widzi to pierwsze.
Oczywiście, można argumentować, że Britney zgadza się na uprzedmiotowienie siebie samej. Że robi to tylko dla pieniędzy i w dodatku na końcu najwięcej zarobi i tak nie ona, ale mężczyźni, którzy skłaniają ją do podejmowania takich, a nie innych decyzji. Że system męskiego patriarchatu zmusza ją do tego, by uczestniczyła w show-biznesie, nienaturalnie wyolbrzymiając swoją seksualność. Wreszcie, że pornografia przekształciła kulturę do tego stopnia, iż kobiet muszą się podporządkować jej wymogom. W tych wszytkich stwierdzeniach będzie część prawdy. Ale prawdą jest również coś przeciwnego. Otoż jedną z przyczyn, dla których seks sprzedaje się tak nieprawdopodobnie dobrze, jest to, że stanowi on najpotężniejszą ludzką siłę. A już zupełnie szczególną pozycje zajmuje w naszej kulturze kobiece ciało, które przez całe stulecia było obiektem szczególnego pożadania. Dlatego na pytanie, cze Spears uczestniczy w procesie uprzedmiotowienia kobiety, odpowiem: tak, ale robi to z pełną świadomościa, że jednocześnie tworzy własne imperium show-biznesu.
Ale kobieta, która przed chwilą była seksbombą, traci cały suceks, gdy tylko przestaje nią być. Na dodatek nadużywała alkoholu, straciła prawo do wychowywania własnych dzieci. Czy Britney przestała być gwiazdą, kiedy zaczęła mieć kłopoty rodzinne?
Przeciwnie, ona nie usiłuje histeryzować i kryć się jak Billy Holliday, czy Marylin Monroe. Przeżywa publicznie swoje problemy i potrafi szczerze o nich mówić. W ten sposób wszyscy mogą zobaczyć, że również stawia czoło poważnym wyzwaniom: jak zachować zdrowie psychiczne? Jak ochronić samą siebie, gdy wystawiło się na brutalne oddziaływanie mediów? Jak zbudować dobry, silny związek? Jestem przekonana, że kiedy młode kobiety widzą, iż uwielbiana przez nie ikona też z czymś walczy, zaczynają rozumieć, że nie pozostaje ona zabawką z telewizora, niedoścignionym ideałem, lecz jest człowiekiem z krwi i kości. I że jeśli ktoś decyduje się osiągnąć sukces, to wiąże się to z konkretymi konsekwencjami, a droga do niego nie będzie łatwa, a czasem nawet zupełnie obrzydliwa.
Britney Spears jako wzór do naśladowania dla młodych nastolatek?
Najwięcej stracilibyśmy próbując przedstawić tylko jedną stronę tej osobowści. A największą zdobyczą feminizmu jest to, że kobieta może otwarcie wyrażać trudność wyzwań, które przed sobą stawia. Proszę przypomnieć sobie początku ruchu feministycznego, tak zwaną pierwszą falę, wtedy byłoby to absolutnie niemożliwe. Oczekiwano wówczas od kobiety, że skoro już pracuje, to najlepiej, by siedziała cicho i robiła to, co do niej należy.
Jak połączyć to szlachetne feministyczne przesłanie z faktem, że jednak Spears to też produkt rynku, a jej wykalkulowany wizerunek spełnia wcześniej sprawdzone oczekiwania widzów MTV?
Ale nikogo kto obserwował kulturę popularną, przynajmniej przez ostatnie 10 lat to nie dziwi. MTV to potężny organizm marketingowy, a proponowane przez nią produkty niewiele różnią się od rozmaitych modeli komputerów Apple. Ale można spojrzeć na to inaczej: to bardziej problem hiperkapitaluzmu, a nie płci. System ekonomiczny, w którym żyjemy, jest brutalny w stosunku do człowieka, zarówno jego ciała jak i psychiki. Podobnie mężczyźni podlegają na tym rynku trywializacji, manipulacji, presji. Pisząć książkę „What Makes a Man”, rozmawiałam z dziesiątkami facetów, którzy opowiadali, jak w ich życiu wielokrotnie narzucano im jakiś wizerunek męskości. I jeśli okazywali sentymenty, zaangażowanie emocjonalne, nie chcieli podporządkować się ogólnemu wzorcowi, nazywano ich ciotami, bito, ośmieszano. Możliwe, że pozycja mężczyzn jest jeszcze gorsza niż kobiet. Bo my mamy tradycję feministycznej krytyki, a oni nie mają nic.
Uważa pani, że wbrew pozorom Britney Spears nie jest przelotną gwiazdą, która w chwili słabości goli głowę na łyso, ale przykładem, jak zmienia się wizerunek i tożsamość współczesnej kobiety?
Wydaje się, że dla coraz większej grupy ludzi będzie ona pozytywnym wzorem. Ale dopiero okaże się, czy dzieki niej kultura popularna na większą skalę będzie mogła pokazywac kobietom, jak bardzo zmieniło się ich zycie, obowiązki, prawa w dzisiejszym świecie. Na przykład wciąż nie bardzo potrafimu znaleźć punkt równowagi pomiędzy różnymi ideałami kobiecoścci. W mediach popularnych jest albo piękna, albo inteligentna, a bardzo rzadko łączy te dwie cechy, bo to oznaczałoby nieprawdopodobne wzmocnienie jej seksapilu, z którym nikt sobie nie radzi. Poza tym za kilka lat 27-letnia dziś Britney może odmienić fundamentalny dla naszej kultury stereotyp, że atrakcyjna, podobająca się mężczyznom kobieta musi być zgrabna, biała i mieć nie więcej niż 35 lat. W Europie to przekonanie nie dominuje tak silnie jak w Ameryce, gdzie kobietom, które przekraczają magiczny próg 35 lat, po prostu odbiera się w brutalny sposób prawo do bycia obiektami seksualnymi. A zatem osoby, które najpierw są emanującymi seksualnością gwiazdami, doświadczają zupełnej degradacji. Ciekawe, jak poradzi sobie z tym Spears?
Przykład daje Madonna, to na niej wzorują się zarówno Spears czy Beyonce.
To genialna artystka, rodzaj Andy’ego Warhola popkultury. Przez dziesiątki lat potrafiła używać swojej seksualności w mądry, skomplikowany i wpływowy sposób, igrając z kategoriami takimi jak płeć, rasa, religia. Była i jeszcze potężnym wyzwaniem dla starych pojęć kobiecości. Dziś rzeczywiście robi to samo, mając ponad 50 lat. Spears pozostaje wyraźnie pod jej wpływem, ale co najciekawsze, sama Madonna czerpie bezustanną inspirację od takich jak ona gwiazdek. Wydaje się cały czas otwarta na młodość, dlatego nie przestaje osiągać sukcesów. A skoro mówimy już o przykładach kobiet, które łamią zastałe wzorce, to powinnyśmy zwrócić uwagę na Michelle Obamę…
Czyżbyśmy mieli do czynienia z „obamizacją” kultury popularnej?
Wydaje się, że tak. Michelle Obama to wspaniały przykład kobiety jednoczesnie pięknej i wykształconej, która odgrywa zupełnie nietuzinkową rolę. Nie wydaje się podporządkowana marzeniom jej męża, ale również nie próbuje w żaden sposób dominować. Jest gotowa poprzeć jego ambicje i po partnersku w nich uczestniczyć. To ikona następnej dekaty.
* Rebecca Walker (1969), jedna z najbardziej wpływowych pisarek feministycznych. Współtworzyła Magazyn „MS.”, publikowała również w „New York Times”, „Chicago Times”.
Public Enemy's Blog 
